Cái rào chắn ở tâm thức người Việt

Hôm rồi được một phen cười ra nước mắt, khi cơ quan cai trị đô thị tại Sài Gòn cho lắp rào chắn ở vỉa hè để ngăn cấm đoán xe gắn máy leo lên lề đường gây mất trật tự và làm xấu mỹ quan đô thị. Dù đây được xem như là một nỗ lực của ngành cai trị để giúp dòng người đi xe gắn máy không được xâm chiếm vùng không gian dành cho người đi bộ, nhưng nó đặt ra những tinh giảm rất đáng quan tâm.

Trước hết là vụ việc rào ai? Rõ ràng hình ảnh cho thấy sau khi đặt rào chắn, người đi xe gắn máy vẫn cứ phi lên lề đường, cần vài ba động tác lượn vòng hết sức điệu nghệ nhưng không quá khó khăn đã có thể vượt qua cái rào chắn cỏn con này. Trong lúc đó, nếu người khuyết tật phải dùng nạng hay xe lăn, hay người già yếu phải chống gậy đi bộ, thì việc qua lại những khu vực như thế nào sẽ là điều khó khăn, thậm chí là không làm được. Như vậy xét về tính hiệu quả, cái rào chắn không cản đúng người nó cần phải cản, trái lại, nó cản đường những người lẽ ra phải được di chuyển tự do thoải mái, dễ chịu và thoải mái trên phần đường của họ.

Thứ hai, chuyện cái rào chắn khiến tôi phân biệt rằng ý thức và lòng tự trọng đã trở thành điều xa xỉ với rất đông người Việt Nam.

Một nơi lẽ ra không dành cho họ, được phân cách bởi lề đường, cũng bị họ chiếm. Rồi đến khi rào lại, họ vẫn tiếp tục không buông tha. Sự khủng hoảng về ý thức tự giác và lòng tự trọng khiến cái rào chắn, vốn là biểu tượng phân chia một trật tự hẳn hoi, cũng trở nên vô dụng.

Hàng rào chắn để ngăn xe gắn máy trên vỉa hè Sài Gòn. (Hình: Zing.vn)

Hãy nhìn xuống những con đường phố u ám và mờ mịt, ưu thế luôn thuộc về những phương tiện có tải trọng lớn như xe tải, container, xe ben, hay những chiếc xe hoành tráng được gắn biển số xanh, có khả năng chạy ngược chiều bất chấp dân phía 2 bên đường đủ tiếng thị phi. Trật tự kế tiếp dành cho những chiếc xe buýt, xe ô tô, xe máy và gần như không còn chỗ cho những kẻ yếu thế là người đi bộ, người đi xe lăn, vốn là những người không tạo thành áp lực giao thông hay gây tắt nghẽn đô thị. Mở rộng ra, tâm thức của rất nhiều người Việt đang nhìn ngược về cái thời ăn lông ở lỗ, nơi kẻ mạnh, kẻ đủ sức uốn lượn, luồn lách, kẻ có đủ những phương tiện giúp họ trở nên mạnh hơn, nhanh hơn, ít bị tổn thương hơn… là những kẻ chiến thắng.

Điều thứ ba, chiếc rào chắn cho biết sự sáng chế một cách ngờ nghệch, thiếu tính toán của ngành cai quản giao thông đô thị ở Sài Gòn. Ở các quốc gia tiên tiến hơn hoàn toàn như Singapore, Nhật Bản… hệ thống giao thông của họ cồng kềnh hơn, phức tạp hơn, nhưng chẳng hề có cái rào chắn vô dụng nào như cái rào chắn vừa mới dựng lên ở HCM. Họ cai quản bằng những rào chắn vô hình: đạo đức và ý thức thượng tôn quy định. Anh có hai chọn lựa khi tham gia giao thông. Một là anh tự giác tuân thủ các tín hiệu, nhường nhịn lẫn nhau trong ứng xử. Đổi lại, anh được mọi người xung quanh tôn trọng và bảo đảm quyền lợi quang minh chính đại của anh. Người Nhật xem việc không xếp hàng, xâm chiếm đường của người yếu thế là những hành vi không thể chấp nhận trong cương vị là một con người. Trong khi đó, pháp luật cũng là rào chắn để củng cố giá trị về đạo đức. Anh phải tuân hành những quy định chung về giao thông dù anh có tự giác hay không, có muốn hay không. Nếu vi phạm, các mức phạt sẽ là vô cùng nặng nề.

Chiếc rào chắn ở những tuyến phố Sài Gòn chỉ là một câu chuyện nhỏ, nhưng phản ánh một sự việc lớn không chỉ ở lĩnh vực giao thông và rất nhiều sự việc khác của đất nước. Trong các số đó, cả hai rào chắn vô hình nhưng hữu hiệu là rào chắn đạo đức và rào chắn pháp luật đang bị sửa chữa thay thế bởi những chiếc rào chắn đúng theo nghĩa đen – cứng, gai góc, ám ảnh trực giác nhưng chỉ giảm bớt quyền hạn của những người yếu thế. Đó là tư duy cai quản đất nước theo kiểu “không quản được thì cấm,” thay vì dùng giáo dục và luật pháp kết hợp với hiến pháp để đưa người dân vào những quỹ đạo chung đầy văn minh và tác dụng. Thiết nghĩ ngành cai quản giao thông (và nhiều ngành khác) hãy mạnh dạn đập bỏ cái rào chắn bằng vô dụng kia đi, và triển khai xây dựng những chiếc rào chắn mang giá trị đạo đức và thượng tôn pháp luật để củng cố trật tự của non sông.

Nguồn >>> Cái rào chắn ở trong lòng mỗi người